Nedir? Ne Değildir?
Eleştirel okuma, okuduğumuz metni beğenmediğiniz anlamına gelmez.
Ne eleştirel okuma ne de eleştirel düşünme, herhangi bir fikri, argümanı ya da metni hatalı veya yanlış oldukları için olumsuz eleştirmeniz demek değildir.
Peki nasıl olur eleştirel okuma?
Daha önce bir metni okurken “Yazar bize ne anlatmak istemiş?” veya “Bu metnin ana fikri ne?” gibi sorular sorduysanız, eleştirel okumaya doğru ilk adımı attınız demektir.
Eleştirel okuma yaparken, okuduğunuz metinle ilgili mantıklı bir argüman sunmanız gerekir. Üniversite öğrencilerinin öğrenim hayatı boyunca ihtiyaç duyacağı bu beceri, kişiyi ders dışında da öğrenmeye daha açık biri haline getirir. Okuduğunuz her şeyi olduğu gibi almaz; irdeler ve incelersiniz.
Ne Yapmak Gerekir?
Akademik bir metin okurken yazarın fikir ve yorumlamalarına da maruz kalırsınız. Haliyle, farklı yazarların farklı eğilimleri olacaktır. Okuduğunuz metne her zaman eleştirel bir gözle bakmalı ve kısıtlamalara, metinden çıkarılan kısımlara, tutarsızlıklara, dikkatsizliklere ve karşı argümanlara dikkat etmelisiniz.
Öğrencilik süresince, akademik bağlamda sizden farklı bakış açılarını görmeniz ve okuduklarınız üzerine bir yargıya varmanız istenecektir.
Eleştirel okuma, metnin dediklerini yeterli bulmanın ötesine geçebilip anlatılanlar üzerine düşünmeyi ve yazılanların gerçekten ne anlama geldiğini analiz etmeyi gerektirir.
Eleştirel okuma yapan biri aşağıdaki üç maddeye dikkat etmelidir:
- Eleştirel okumadan sonra, metinde geçen anahtar noktaları kendi kelimelerinizle not alabilmelisiniz.
- Metnin anlattıklarını kendi örneklerinizle yeniden ifade edip konuya elinizdeki diğer metinlerle karşılaştırabilecek kadar hakim olmalısınız.
- Metni tamamen analiz edebilmeli ve okuduklarınızdan tüm metni kapsayıcı bir anlam çıkarabilmelisiniz.
Okuma Stratejisi Geliştirme
Akademik hayatınız boyunca birçok kaynaktan makaleler okumanız, bunları değerlendirmeniz ve karşılaştırıp incelemeniz beklenecek. Zamanımızı iyi değerlendirmek adına etkili okuma da en az eleştirel okuma kadar önemli. Biraz da etkili okumanın adımlarını inceleyelim.
Etkili okumanın ilk adımı seçici davranmaktır. Eğer size önerilen listedeki tüm kitapları okuyacak vaktiniz yoksa, en faydalı metinleri seçmenin bir yolunu bulmalısınız. Öncelikle, ne aradığınızı bilmeniz gerek. Ardından kaynakların içindekiler kısmına ve indeksine bakıp ilgili bölüm veya makalenin okumaya değer olup olmadığına karar verebilirsiniz.
Aradığınız metinleri bulduktan sonra sıra hızlı okumada. Genel yanılgının aksine bütün metni olabildiğince hızlı okumaya çalışmayacaksınız. Diyelim ki bir makale inceliyorsunuz. Bahsedilenler hakkında genel bir fikir edinmek için her paragrafın ilk birkaç cümlesini tarayın. Eğer üstte belirttiğimiz gibi ne aradığınızı biliyorsanız, konunuzla en alakalı bölümleri seçip diğerlerini kolaylıkla eleyebilirsiniz.
Hızlı okuma yaparken amaç metindeki bütün argümanları ve konuları tamamıyla kavramak değil, neden bahsedildiği hakkında bir fikir edinmektir. İşinize yarayacak bölümü bulduğunuzda hızlı okumaya bir son vermeli ve metni derinlemesine anlamaya çalışmalısınız. Eleştirel okuma yöntemine geri dönün ve gerekirse aynı paragrafı birkaç kez okuyun.
SQ3R Tekniği
Akademik araştırmalarda en etkili okuma tekniklerinden biridir SQ3R. Esnek kuralları sayesinde akademik amaçlar dışında da kullanılabilir. Açılımı aşağıda listelendiği gibidir:
- Göz Gezdir (Survey)
- Soru Sor (Question)
- Oku (Read)
- Hatırla (Recall)
- Gözden Geçir (Review)
Göz Gezdir
İlk aşama üstte bahsettiğimiz hızlı okuma. Burada incelediğiniz materyale dair genel bir izlenim edineceksiniz.
Soru Sor
Okuma yapmaya başlamadan önce, size rehberlik edecek soru veya sorularınız olması önemlidir. Neden bu yazıyı okuyorum? diye kendinize sorduğunuzda yeterli bir cevap veremiyorsanız, başa dönüp amacınızı belirlediğinizden emin olun. Okumaya başlamadan önce bir amacınız olduğunda öğrenmek ve aradığınız bilgileri aklınızda tutmak istersiniz. Aklınızdaki sorular sizi pasiflikten sıyırıp aktif bir okuyucu yapar. Sorulabilecek sorulardan bazıları aşağıdadır:
- Bu konu hakkında önceden ne biliyordum?
- Bu makale/bölüm benden istenenlerle nasıl ve ne kadar ilişkili?
- Okuduklarımı kendi deneyimlerimle nasıl ilişkilendirebilirim?
Oku
İşte şimdi okuma etkinliğine hazırsınız. Bu aşamada yapmanız gerekenler yazarın iletmeye çalıştığı mesajı dikkatle incelemek ve eleştirel bir gözle bakıp mümkün olduğunca aktif bir okuyucu olmak.
Hatırla
Okuduğunuz metin ne kadar ilginç olursa olsun, eğer hatırlamak için özel bir çaba sarf etmezseniz önemli birçok noktayı unutabilirsiniz. Zaman zaman hatırlamak ana fikirlere odaklanmanıza yardımcı olur ki bu da konsantrasyonunuzu canlı tutar. En iyi yöntemlerden biri, size metni hatırlatacak anahtar kelimeleri not etmeniz ve üzerinden geçmenizdir.
Gözden Geçir
Son adıma geldik. Notlarınız sayesinde hatırladığınız metni son bir kez gözden geçirin. Argümanın temel prensiplerini anladınız mı? Tüm ana noktaları belirlediniz mi? Kaçırdığınız boşluklar var mı? Üzerinden geçtiğiniz her şeyin doğru olduğuna güvenmeyin, şüpheci yaklaşın. Metni tekrar gözden geçirin ve tüm noktaları açıklığa kavuşturun.
Kaynak: SkillsYouNeed
