21. yüzyıl birey ve toplumlar temelinde birçok yenilik ve teknolojik gelişmenin yaşandığı bir dönem olarak geçmektedir. Sürdürülebilir kalkınma temelinde bir çok şehir yenilikçi çevre dostu uygulamalar konusunda araştırma yapmakta ve geliştirilen uygulamaları bireyler nezdinde yaygınlaştırarak toplumsal kazanımlar elde etmek amacı taşımaktadırlar.
Yaşanabilir ve sürdürülebilir bir dünya hedefi ile çevre dostu uygulamalar, estetik ve yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı yapılar Avrupa kültürünün öncelikli hedeflerinden biridir. 1900-2000 yılları arasında makine endüstri sanayisinin gelişmesi, elektrik tüketiminin artması, ulaşım kanallarında araba ve uçak kullanımının yaygınlaşması ile birlikte çalışma verimliliği yükselmesine karşın, çıktı bazında uygulamalarda çevre kirliliğinin arttığı tespit edilmiştir. Özellikle karbon salımının azaltılması ve iklim değişikliğinin önleyici faaliyetler Avrupa Birliği Parlamentosunun önemli gündem maddelerinden biri haline gelmiştir. Avrupa Birliği gerçekleştirdiği araştırmalarda en çok karbon salımını yapan etmenlerden birinin ulaşım ağında araba ve uçakların ürettiği karbon miktarı olarak belirlemiştir. Bu sebeple Avrupa Birliği ülkelerinde bisiklet kullanımını teşvik edici uygulamalar şehir planlama unsurlarından biri olarak kabul edilmeye başlanmıştır.
Avrupa Birliği ülkelerinin bir diğer önem verdiği konu ise şehre has tabela ve tanıtım levhalarıdır. Çevre düzenini oluşturmak, görsel olarak bütünlük sağlamak, kalıcı görünür eserler bırakmak ve şehir planlaması düzeni oluşturmak amacıyla tanıtım levhası ve tabelalarda şehrin simgesi olan bir figür üzerinden gidilmektedir. Ayrıca birçok ülkede özel sektörün ve kurumların tanıtım amaçlı reklam tabelalarına sınırlama getirilmiştir.
1. Avrupa’da Ulaşım Stratejileri
Avrupa Birliği ülkeleri; mobility[1] (hareketlilik) politikaları doğrultusunda ulaşım sistemleri, verimli ulaşım ve çevre dostu ulaşım konularında çalışmalar yapmaktadır. Şehirler, ulaşımın temel öğelerinden biridir. Şehir planlama stratejilerinde en önemli öğelerden biri kentsel ulaşım planlamaları ve politikalarıdır.
Avrupa Birliği ülkelerinde kentsel ulaşım planları; karbon emisyonunu azaltıcı, çevre dostu uygulamalara yatkın, toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilen, yol güvenliğini sağlayan, trafik yoğunluğunu azaltıcı, kentsel mimariye uygun ve sürdürülebilir olarak planlanmaktadır.
[1] Mobility kavramı kişilerin ulaşım kanallarını kullanarak seyahat etme durumunu ifade etmektedir.
2. Bisiklet Kullanımı:
Bisiklet kullanımı eğlenceli, çevre dostu, hızlı ve pahalı olmayan bir aktivitedir. Bisiklet kullanımı, çevre ve gürültü kirliliği yaratmadığından dolayı sürdürülebilir ulaşım modellerinin temel öğelerinden biri haline gelmiştir.
Kentler artan turist ziyareti sayısı, kentlere göç oranlarındaki artış ve nüfusun metropollerde yoğunlaşması sonucu artan trafik yükünü azaltmaya yönelik tedbirler geliştirmeye başlamıştır. Alternatif bir ulaşım seçeneği olan bisiklet kullanımı özellikle şehir içi ulaşımda yaygınlaşmaya başlamıştır. Yerel yönetimler ve kamu kurumları da bisiklet kullanımının artması amacıyla birçok düzenleme gerçekleştirmiştir.
Dünya’da şehirlerin ulaşım çözümleri incelendiğinde;
Hong Kong’da ulaşımın %90’ını toplu taşımacılık oluşturmaktadır. Bu kadar yüksek bir oranın elde edilmesinde temel araçlar; ücretsiz bisiklet dağıtımı gerçekleştirilmesi, bisiklet kiralama ve değişim modellerinin uygulanması, özel araçlara getirilen vergi yükü, çevre konusunda bilinçlendirme çalışmaları ve toplu taşıma araçlarının cazip hale gelmesidir.
Amsterdam dünyanın en çok ziyaret edilen şehirlerinden biri olması nedeniyle özellikle belli dönemlerde trafik yükünün arttığı bir şehirdir. Araç sayısının artışının kontrolünü halk da desteklemektedir. 1992’de yapılan referandumda halkın çoğu bu yönde oy vermiştir. Araç sayısının kısıtlanması temelde pek çok sorunu çözmüştür. Ayrıca bisiklet kullanımı özendirilerek, özel bisiklet yolları ve park yerleri yapılmıştır.
Avusturalya’da Perth’de ve diğer kentlerde banliyöler geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu da otomobil bağımlılığını körüklemektedir. Buna rağmen otobüs ve demir yolu ulaşımı çok geliştirilmiştir. Otobüs ve tren sisteminin durakları iyi organize edildiğinden yolcu aktarımı çok hızlı ve kolay olmaktadır. Otomobil bağımlılığının üstesinden gelmek uzun zaman alsa da pek çok olumlu adımlar atılmıştır.
Tablo.1. Seçilmiş Ülkeler Ulaşım Analizi (2013)
Dünyada bisiklet kullanımı ile ilgili ilginç istatistikler vardır. Yapılan bir araştırmaya göre 2013 yılında dünyadaki bisiklet sayısının 2.5 milyar olduğu tahmin edilmiştir. Aynı yıl dünyadaki otomobil sayısı 500 milyon ve 150 milyon kadar da kamyon, otobüs gibi araçlar olduğu ortaya çıkmıştır. 2013’te 100 milyondan fazla bisiklet (her 3 bisiklete karşılık 1 otomobil üretilmiş) 5.6 milyar dünyalının 1/6’sına bir bisiklet düşmektedir. Bu bisikletlerin yüzde 70’i taşıma, yüzde 29’u eğlence ve yüzde 1’i de yarışma amaçlı kullanılmaktadır. Yetişkin insanların kullandığı bisiklet sayısı, çocukların kullandığının iki katıdır. Genellikle de kadınlar, erkeklerin kullandığı oranda bisiklet kullanmaktadırlar.
Avrupa Birliği ülkelerinde en çok bisiklet kullanma oranı Hollanda’ya aittir. Hollanda %26’lık bisiklet kullanma oranı ile sürdürülebilir ulaşım kentlerine sahip bir ülkedir. Hollanda’yı; Danimarka (%19) ve Almanya % (10) ile takip etmektedir.
Tablo.2. Uluslararası Bisiklet Kullanım Oranları
Avrupa Birliği’nin bisikleti destekleyici birçok kampanyaları vardır. Örneğin insanlar rahatlıkla bisiklet satın alsınlar diye vergileri kaldırmışlardır. Hem normal vergi hem de KDV yoktur. 600 Avrupa kentinde belediyelere ait ücretsiz bisikletler vardır. Bu bisikletlerle alışveriş yapılmakta ve tekrar geri teslim edilmektedir. Bunun yanında, tüm dünyada ve Avrupa’da AB üyesi ülkelerde, AB’ce parası verilerek bisiklet günü, otomobilsiz gün kampanyası yapılmıştır. Ayrıca Avrupa’da –Transit Europe Bicycle Way- bisiklet yolu yapılmıştır. Otoban gibi bisiklete özel bir yoldur.
Tablo ve şekiller incelenirse özellikle bisiklet için coğrafi olarak uygun bir yapıya sahip Avrupa kentlerinde yaşamın vazgeçilmezleri arasında olduğu görülmektedir. Buralarda kent içi ulaşımda bisiklete diğer ulaşım araçlarıyla eşdeğer önem verilir. Bir yandan toplu taşımacılığı geliştirmek üzere demir yolu alt yapıları inşa edilirken, öte yandan çevre kirletmemesinin yanı sıra bireysel özgürlüklere cevap veren bisiklet kullanımı da teşvik edilir. Kent bisiklet yollarının cep haritaları yapılmaktadır. Belediye otobüsüne ücretsiz olarak bisiklet alabilmektedir. Bu konuda inanılmaz destek verilmektedir. Uzmanlara göre, eğer 10 km içinde bir yolculuk yapılacaksa ve yanımızda da büyük bir yük yoksa bisikleti kullanmamız önerilmektedir.
3. Ulusal Bisiklet Stratejileri Olan Ülkeler:
Şu an Avrupa Birliği ülkelerinde bisiklet kullanımı ve teşviki konusunda politika ve yasa oluşturma zorunluluğu yoktur. Herhangi bir zorunluluk olmamasına rağmen, Avrupa Birliği ülkelerinin birçoğu gerek ulusal bazda gerek yerel bazda strateji planları ve eylem planları hazırlamıştır. Avrupa Komisyonu; şehirlerde bisiklet kullanımının yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir ulaşıma sahip kentlerin oluşturulması amacıyla “ Cycling: the way ahead for towns and cities (Bisiklet Kullanımı: Şehirlerin ve Bölgelerin Yeni Trendi) belgesini yayınlamıştır.
Finlandiya: Finlandiya ulusal temelde “ 2020 – Ulaşım Stratejileri ve Alternatif Ulaşım Yolları ” belgesi ile eylem planı hazırlamıştır. Bu eylem planı doğrultusunda; yerel yönetimlerin bisiklet yollarının teşviki, toplu ulaşımın yanı sıra bisiklet kullanımına özendirme ve bisiklet yollarının güvenliğinin ve kalitesinin arttırılması hedeflenmektedir.
İsveç: İsveç ulusal temelde “ Daha Güvenli ve Daha Yaygın Bisiklet Kullanımı “ belgesi ile eylem planı hazırlamıştır. Strateji temelinde “ bisiklet kullananların yol ve ekipman güvenliğinin sağlanması, bisiklet kiralama ve paylaşım sisteminin yaygınlaştırılması ve güvenli bisiklet yollarının oluşturulması hedeflenmektedir.
Avusturya: Avusturya’da toplu taşımanın yaygınlaştırılması ve toplu taşıma noktalarına bisikletle ulaşım amacıyla eylem planı hazırlanmıştır. Avusturya’da temel amaç; bisiklet kullanımının bireysel kullanımının yaygınlaştırılması yanı sıra bisiklet kullanarak otobüs, metro ve tren gibi toplu taşıma araçlarına ulaşılmasıdır. Literatürde “ Toplu Taşıma + Bisiklet “ modeli olarak yer alan sistemde, vatandaşları toplu taşımaya özendirmek amacıyla, toplu taşıma noktalarına ve işlek meydanlara bisiklet hizmet sunularak, vatandaşların ücretsiz olarak toplu taşımaya ulaşması hedeflenmektedir.
Almanya: Almanya 2002-2012 yılları arasında “ Ulusal Bisiklet Kullanım Planı “ belgesini “ Bisikletini Kullan, Sağlıklı Yaşa “ sloganı ile yürürlüğe sokmuştur. Eylem planı temelinde; Almanya’da bisiklet kullanımının arttırılması amacıyla yeni metot ve yaklaşımların belirlenmesi, bisiklet dostu bir çevre oluşturulması ve bisiklet yollarının düzenlenmesi hedefleri gerçekleştirilmiştir.
Birleşik Krallık – İngiltere: İngiltere trafiğin yoğun olduğu ve toplu taşımacılığın önde olduğu bir ülke olduğundan dolayı, trafik yoğunluğunun azaltılması ve sağlıklı bireylerin yetiştirilmesi hedefi ile bisiklet kullanımı ile ilgili stratejisini 1996 yılı itibari ile ortaya koymuştur. İngiltere’de temel araç; bisiklet kullanımın özendirilmesi amacıyla yol ve levha sistemlerinin geliştirilmesidir. Yapılan araştırmalar sonucu; işlek olan bazı mesafelerin araç ile gidilmesinden ziyade bisiklet ile daha kısa sürede aşılabileceği belirlenerek ( trafik yoğunluğu ve yolun uzaması sebebiyle) bu ön görüler tabelalara yerleştirilerek yaygınlaştırılmıştır.
İsviçre: İsviçre 2008-2015 yılları arasında uygulanan “ Sürdürülebilir Ulaşım Stratejileri” doğrultusunda bisikletle ulaşımın geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması konusunda çalışmalar yapmıştır. Strateji temelinde; sürdürülebilir ulaşımın sağlanması, bisiklet kullanımın yaygınlaştırılması ve “ sessiz trafik “ sloganı ile ulaşımda motorlu taşıt kullanımının azaltılması hedeflenmiştir.
Sevilla (İspanya):
İspanya’nın kuzeyinde bulunan Sevilla şehri 700.000 nüfusa sahip bir kenttir ve bisiklet kullanımının gelişimi ile ilgili çarpıcı bir modeldir. 2006-2009 yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalarla birlikte şehirde bisiklet kullananların sayısı 8 katına çıkmıştır. Şehirde bulunan yerel yönetim (belediye) güçlü ve istikrarlı bir bisiklet teşvik politikası uygulayarak bu sonuca ulaşmıştır. Şehir 2007 yılında “ Kentsel Bisiklet Çözümleri “ deklarasyonu yayınlayarak şehir merkezini çevreleyen toplamda 77 km olan 8 bisiklet yolu oluşturulmuştur. 2009 yılı itibari ile kente 70 km daha bisiklet yolu oluşturuldu. 2010 yılı itibari ile toplamda oluşturulan 148 km bisiklet yolunun 114 km’si güvenliği Avrupa Birliği Bisiklet Yolu güvenlik standartlarına ulaştırılmıştır. Her gün Sevilla kentinde 92.000 bisiklet hareketliliği oluşmaktadır. 2006 yılında 6.000 olan bisiklet kullanan sayısı 2009 yılı itibari ile 50.000 kişiye ulaşmıştır.
Sevilla kentinde gerçekleştirilen çalışmalar sonucu; uygun okul yolları tespit edilerek bisiklet kullanımı için geliştirme çalışmaları yapılmıştır. Özellikle okul çağındaki çocukların güvenli bisiklet yollarına sahip olması, bisiklet kullanım oranını arttırmıştır.
Sevilla kentinde, belediye öncülüğünde bisiklet paylaşım ve kiralama sistemi ( Bike Sharing System ) “ SEVICI “ modeli oluşturulmuştur. Otobüs kartı sahiplerinin kullanabildiği sistemle birlikte şehirde 07.30-20.30 saatleri arasındaki bisiklet kiralama bedelleri ücretsiz hale getirilmiştir. Bisiklet kiralama yerleri genellikle toplu ulaşım merkezlerinin yanına inşa edilmiştir.
Fotoğraf – Sevilla Kentinde Oluşturulan “SEVICI” Bisiklet Modeli
Sevilla’da kurulan bisiklet stratejisi ve iyi uygulama örneğinin önündeki en önemli sorun bisiklet hırsızlığı ve bisiklet ekipmanlarına gerçekleştirilen yağmacılık faaliyetleridir. Bazı bisikletler kiralama yerlerinde tahrip edilmiş veya çalınmıştır. Bisiklet kullanımı ile ilgili bir kamusal kayıt sistemi oluşturulmasına rağmen, sisteme üyeliğin 25 Euro olması sebebiyle katılım düşük kalmış ve sadece 1.270 bisiklet için kayıt sisteme girilmiştir.
Sistemin önemli noktalarından biri gün içinde ulaşım noktalarından bisiklet kiralamanın ücretsiz olmasıdır. Bisiklet kiralama için özel geliştirelen kredi kartı ile 1 haftalık üyelik 13 Euro ( 39 TL), aylık bisiklet kullanımı ise 33 Euro (100 TL) ücretindedir.
Münster ( Almanya )
Münster kenti; 1999 yılından itibaren bisiklet kullanıcılarına kolaylık sağlamak ve bisiklet kullanımını yaygınlaştırmak amacıyla tren ve metro istasyonlarının yakınına bisiklet parkları kurmuştur. Üstü kapalı, hava şartlarına uygun ve toplu taşımaya yakın olan bisiklet parkları ile toplu taşıma + bisiklet kültürü yaygınlaştırılmıştır.
Bisiklet parklarının yakınına, ikinci el bisiklet satan ve kiralayan girişimciler, teknik servis çözümleri sunan atölyeler ve bisiklet temizliği sağlayan yıkama garajları yerel yönetimler tarafından sağlanmıştır.
Ferrera – Bisikletçiler Şehri ( İtalya)
İtalya’da bisiklet kullanım oranı % 6 civarında olmasın rağmen, Kuzey İtalya’da bulunan Ferrera şehri uyguladığı politika ve eylem planları ile % 32’lik bir bisiklet kullanım oranına ulaşılmıştır.
Uygulanan Yerel Yönetim Politikaları:
| YIL | EYLEM PLANI | POLİTİKALAR |
| 1995 | BICICARD | Proje kapsamında Ferrera kentine gelen turistlerin şehir girişlerinde arabalarını bırakarak bisiklet kiralamalarını sağlayan kart sistemi geliştirilmiştir. Kartın kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla, kart sahibi turistlere şehirde bulunan dükkan, alışveriş merkezi, restoran ve otellerde indirim kampanyası uygulanmıştır. |
| 1996 | BIKE OFFICE | Şehir merkezinde yerel yönetim otoritesi altında bisiklet danışma ofisi kurulmuştur. |
| 1997-2002 | INCENTIVES FOR BICYCLE USE | Bisiklet park hizmetleri, BICITAXI ( Bisiklet Taksi ), BiciBus ( Bisiklet Otobüs ) ve bisiklet hırsızlığını önleme konusunda politikalar geliştirilmiştir. |
| 1998 | BICIPLAN | Eylem Planı kapsamında; ulaşım master planına bisiklet ile ulaşım entegre edilmiştir. Ayrıca projenin yaygınlaştırılması amacıyla haftanın 1 günü Belediye Başkanı ve danışmanlar işe bisiklet ile gitmeye başlamıştır. |
| 2004 | PUBLIC BICYCLE | Ferrera kenti öncülüğünde 37 İtalyan şehrinde geçerli olan bisiklet kiralama kartı hizmete girmiştir. Ayrıca ulaşım istasyonlarının yakınında bisiklet kiralama hizmetleri yaygınlaştırılmıştır. |
| 2005 | RICICLETTA | Proje kapsamında kullanılmayan eskimiş bisikletlerin yerel yönetime teslim edilerek yenilenmesi ve tekrar hizmete sunulması planlanmıştır. |
Amsterdam – Utrecht ( Hollanda )
270.000 nüfusa sahip Utrecht şehrinde araç parkı için alınan ücretlerden %5 bisiklet hizmetleri için kesinti yapılmaktadır. Yapılan kesintiler ile belediye bütçesinden ayrılan bütçe ile birlikte bisiklet yollarının yapımı, bisiklet kiralama sisteminin geliştirilmesi ve bisiklet hırsızlığına karşı önleme faaliyetleri için hizmet verilmektedir.
Amsterdam’da 2002-2006 yılları arasında “ Entegre Bisiklet Hırsızlığı Koruma Programı “ uygulanmıştır. Program kapsamında;
- En fazla bisiklet hırsızlığı yaşanan bölgeler belirlenmiştir.
- Bisiklet takip sistemi geliştirilmiştir. Bisikletlere kimlik verilerek, çalıntı bisikletler sisteme yüklenmiştir.
- Emniyet Müdürlüğü ile koordinasyon sağlanmıştır.
Hollanda’da Uygulanan Bisiklet Politikaları:
- Bisiklet kullanımın arttırılması amacıyla alt yapı hizmetlerinin gerçekleştirilmesi
- Yerel yönetimlerin uyguladığı bütün ulaşım, çevre ve fen işleri faaliyetlerinde bisikletçilerin olumlu gözetilmesi
- Bisiklet hizmetinin yaygınlaştırılması amacıyla toplu taşıma ile entegre edilmesi
- Şehir içi bisiklet kullanımının yanı sıra bölgeler arasında bisiklet yolları oluşturularak yol uzunluğunun arttırılması
- Bisiklet kullanımı ve güvenliği üzerine eğitim faaliyetlerinin arttırılması
- Yerel yönetimlerin bölgelerinde bulunan eğitim kurumları ile koordineli olarak okullarda çalışmalar yapması
Hollanda Bisiklet Yolları:
Hollanda’nın ve demiryollarının merkezi sayılan Utrecht’te dünyanın en büyük bisiklet parkı yapılmıştır. Geçen yıl açılışı gerçekleştirilen park, 12 bin 500 bisiklet kapasitelidir.
Gökhan Turgut Ünal
Avrupa Birliği Proje ve Girişimcilik Uzmanı
